Κείμενα για τον πόλεμο, τον εθνικισμό και τον επαναστατικό ντεφετισμό

Το δίχως άλλο βρισκόμαστε σε μια συγκυρία όπου ο ακροδεξιός σοβινισμός και η συνθήκη του πολέμου μοιάζουν να έχουν κανονικοποιηθεί στη δημόσια σφαίρα. Η πολύνεκρη, αποτρόπαιη επίθεση της Χαμάς την 7η Οκτώβρη του 2023 σηματοδότησε μια αναζωπύρωση του πολέμου στη Μέση Ανατολή που είχαμε καιρό να δούμε. Με κηρυγμένο στόχο τον οριστικό αφανισμό της Χαμάς, διαπράττοντας αλλεπάλληλα εγκλήματα πολέμου και έχοντας σαφή στρατιωτική υπεροπλία, το Ισραήλ απάντησε ισοπεδώνοντας τη Γάζα από αέρος και στη συνέχεια εισβάλοντας στα εδάφη της με υπέρτερες στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες πλέον έχουν υπό την κατοχή τους το βόρειο τμήμα και την ανατολική μεριά της περιοχής. Το αποτέλεσμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Ισραήλ ήταν δεκάδες χιλιάδες νεκροί και πολλοί περισσότεροι τραυματίες και ακρωτηριασμένοι, ο εκτοπισμός εκατοντάδων χιλιάδων, η ισοπέδωση των υγειονομικών και των άλλων βασικών υποδομών και η πρόκληση διαρκούς, πολυεπίπεδης και εκτεταμένης ανθρωπιστικής κρίσης σε ολόκληρη τη Λωρίδα της Γάζας. Οι πολεμικές εχθροπραξίες έχουν επεκταθεί στον Λίβανο, ενώ δεν αποκλείεται να ξεσπάσει μια ευρύτερη ανάφλεξη που θα συμπεριλαμβάνει και το Ιράν.

Η σημαντική πλειοψηφία του οργανωμένου κινήματος κινητοποιείται με πρόταγμα το σύνθημα «Λευτεριά στην Παλαιστίνη». Πληρώνουμε, σήμερα όπως και χθες, «τις συνέπειες της αποτυχίας του ανταγωνιστικού κινήματος να διαχωριστεί πλήρως και σαφώς από τον εθνικισμό» (Ένας είναι ο Εχθρός…, σ. 69). Η άνευ όρων αλληλεγγύη ή και η κατά φαντασίαν συμπαράταξη σε έναν ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και η επανοηματοδότηση του κοινωνικού ανταγωνισμού μέσα από το πρίσμα της φυσικοποίησης του έθνους έχουν οδηγήσει σε μια συντηρητική μετατόπιση του κινήματος, κάνοντάς το όλο και πιο κλειστό απέναντι στην κριτική, καθιστώντας πρακτικά αδύνατη οποιαδήποτε δυνατότητα συντροφικής αντιπαράθεσης.

Σε αυτήν τη στιγμή λοιπόν, κινητοποιούμενες από την κρισιμότητα της επέκτασης του πολέμου, την όξυνση του εθνικισμού και την ένταση του αντισημιτικού λόγου, βρεθήκαμε κάποιος κόσμος ο οποίος συμμετέχει είτε στην Φάμπρικα Υφανέτ είτε σε μια από τις ομάδες που συμμετέχουν στην Κοινότητα της κατάληψης, αρχίσαμε να συζητάμε για τα επίδικα και σκεφτήκαμε ότι θα ήταν γόνιμο να προχωρήσουμε σε μια σειρά από μεταφράσεις, ώστε να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία για μια πιο δομημένη συζήτηση. Τα κείμενα που διαλέξαμε αποτελούνται από προκηρύξεις αντιπολεμικού και διεθνιστικού χαρακτήρα, αναλύσεις πάνω στην κατάσταση στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη, καθώς και κείμενα κριτικής στο κίνημα.

Το Σάββατο 2/11 συζητήσαμε με αφετηρία δύο κείμενα. Το πρώτο, με τίτλο «Ακόμα και στις χωματερές του καπιταλισμού υπάρχουν κοινωνικές διαιρέσεις», είναι μια συνέντευξη του Εμίλιο Μινασιάν στο περιοδικό Le Serpent de Mer, η οποία δημοσιεύτηκε προς τα τέλη του Οκτωβρίου του 2023. Οι θέσεις του Μινασιάν εκκινούν από κάτι που μοιάζει θεμελιακό: πουθενά στον κόσμο δεν ανήκει η γη στους λαούς· παντού ανήκει στους εκπροσώπους του κεφαλαίου. Οι δυνάμεις που διατείνονται το αντίθετο παρουσιάζουν τα ιδιαίτερα συμφέροντα των πραγματικών ή φερέλπιδων διαχειριστών του κεφαλαίου ως καθολικά. Για τον Μινασιάν, η υπαγωγή των προλεταριακών πληθυσμών στο κεφάλαιο συντελείται μέσω της βίαιης εθνικοποίησής τους. Μια σειρά από συστήματα υποτίμησης εθνικοποιημένης εργασιακής δύναμης, προϊούσης της κρίσης, μετατρέπονται σε τεχνικές διαχείρισης πλεονάζοντων πληθυσμών με όρους θανατοπολιτικής, κάτι που για τον Μινασιάν αποτελεί προανάκρουσμα και συμπύκνωση του τρόπου που λαμβάνει χώρα η διαχείριση αντίστοιχων πληθυσμών σε ολόκληρο τον πλανήτη, μέσα στο παρατεινόμενο κρισιακό περιβάλλον. Το Ισραήλ αυτοαπαλλάσσεται από την ευθύνη αναπαραγωγής αυτών των πληθυσμών, την οποία πλέον επωμίζονται δυνάμεις όπως αυτές της Χαμάς, οι οποίες αναδιατυπώνουν την κοινωνική δυσαρέσκεια με το λεξιλόγιο του εθνικισμού και του μίσους προς τους Εβραίους. Η 7η Οκτωβρίου αποτέλεσε το σημείο έκρηξης αυτής της συνθήκης μίσους και εξάρτησης. Ιδωμένο από την πλευρά της Χαμάς, το μακελειό της 7ης Οκτώβρη ήταν ένα σάλτο μορτάλε για την αναβάθμιση της πολιτικής της ισχύος, καθώς έχανε σε δημοτικότητα εντός της Γάζας, η εξουσία της είχε τεθεί σε αμφισβήτηση, έβλεπε την επικράτεια των παλαιστινιακών εδαφών να συρρικνώνεται κάτω από τη διαρκή πίεση των εποικισμών και του IDF και να διαφαίνονται στον ορίζονται διακρατικές συμφωνίες μεταξύ αραβικών χωρών και Ισραήλ. Αυτοί οι λόγοι ώθησαν τη Χαμάς στην επίθεση της 7ης Οκτώβρη, με γνώση της ότι τα αντίποινα θα είναι ανηλεή: η Χαμάς θυσίασε κατόπιν υπολογισμού ένα κομμάτι των υπηκόων της για περισσότερα πολιτικά οφέλη.

Το 2ο κείμενο της Rema Hammami με τίτλο «Οι γυναίκες, το Χιτζάμπ και η Ιντιφάντα» του 1990 αναφέρεται στην σταδιακή άνοδο της Χαμάς και του θρησκευτικού φονταμενταλισμού κατά τη δεκαετία του ‘90, και την εξετάζει μέσα από την επιβολή του χιτζάμπ στις γυναίκες της Γάζας και μέσα από τη μετατροπή του σε εθνικό σύμβολο. Καταγράφει την αντίσταση και την απροθυμία των παλαιστινίων γυναικών να ενδυθούν το χιτζάμπ, και εξιστορεί την επιβολή του χιτζάμπ ως μια ιστορία βίας, δημόσιων προπηλακισμών και ιδιωτικών εξευτελισμών, καθημερινής πειθάρχησης και υποτίμησης. Ταυτόχρονα, η Hammami καταγγέλλει την ολιγωρία της Αριστεράς και των λοιπών κοσμικών δυνάμεων να αντιμετωπίσουν την άνοδο των θρησκευτικών αντιστασιακών ομάδων και την απαξίωση της έμφυλης καταπίεσης ως δευτερεύοντος ζητήματος μπροστά στον κοινό στόχο της εθνικής απελευθέρωσης. Θεωρούμε το κείμενο πολύτιμο για δύο λόγους: αφενός, αποφυσικοποιεί τη θρησκευτικότητα του πληθυσμού της Παλαιστίνης, αποκαλύπτοντας το ιστορικό γεγονός ότι το χιτζάμπ επιβλήθηκε με βία σε έναν γυναικείο πληθυσμό και σε μια κοινωνία που είχε επιλέξει την εκκοσμίκευση ως κυρίαρχη μορφή κοινωνικού δεσμού. Το γεγονός αυτό εύκολα λησμονείται από το ρεύμα αλληλεγγύης στην παλαιστινιακή αντίσταση που, στέκεται μεν κριτικά —και ορθά πράττει— ενάντια στον ομοεθνικισμό του ισραηλινού κράτους, παραλείπει, ωστόσο, να αντιπαρατεθεί στην ετεροκανονικότητα που επιβλήθηκε και επιβάλλεται στην παλαιστινιακή κοινωνία. Αφετέρου, η συγγραφέας αποτυπώνει την αυτονόητη αν και ξεχασμένη αλήθεια ότι κάθε εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας, κάθε απόπειρα νέας χάραξης χαρτών και ανάδυσης νέων κρατικών σχηματισμών προϋποθέτουν, σε κάποια μορφή, τη βίαιη επιβολή έμφυλων διαιρέσεων, την εμφυλοποίηση των εκμεταλλευόμενων και τον έμφυλο καταμερισμό κοινωνικών ρόλων.

Την Παρασκευή 8/11 συζητήσαμε με αφετηρία τα κείμενα «Η 7η Οκτωβρίου και οι Επιπτώσεις της», το οποίο συνυπογράφουν μια σειρά από ομάδες του αντεθνικού κομμουνιστικού χώρου της Γερμανίας, και το «Πέρα από την 7η Οκτωβρίου» της ομάδας Connessioni Precarie της Ιταλίας.

Το «Η 7η Οκτωβρίου και οι Επιπτώσεις της» αποτελεί ένα εσωτερικό κείμενο, όχι με την έννοια ότι δεν είναι δημόσια διαθέσιμο, αλλά με την έννοια ότι απευθύνεται πρώτα-πρώτα στο οργανωμένο κίνημα και ασκεί κριτική στον τρόπο που αντέδρασε ή δεν αντέδρασε στα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου. Πράγματι, και στον εγχώριο κινηματικό χώρο, το ερώτημα των θυμάτων της 7ης Οκτώβρη είτε αποσιωπάται πλήρως είτε αναδιατυπώνεται με τρόπο που να απανθρωποποιούνται πλήρως τα θύματά της. Οι ομάδες από τη Γερμανία θεωρούν πως οι αντιδράσεις αυτές προέρχονται είτε από τα απολιθωμένα σχήματα του κλασικού αντιιμπεριαλισμού και εθνικοαπελευθερωτισμού, που εδώ και καιρό ξανασερβίρονται με τη μια ή την άλλη μορφή, είτε από τη δεξαμενή των εξηγητικών σχημάτων του αντισημιτισμού.

Στο δεύτερο κείμενο με τίτλο «Πέρα από την 7η Οκτωβρίου», η συλλογικότητα Connessioni Precarie αποπειράται να εντάξει τον πόλεμο στην Παλαιστίνη και τη γενίκευσή του στο πλαίσιο του Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου και να αποσυνδέσει την αλληλεγγύη στην παλαιστινιακή αντίσταση από τη στήριξη στη Χαμάς, αρθρώνοντας παράλληλα μια εναντίωση σε όσους κατηγορούν την οποιαδήποτε κριτική στη παλαιστινιακή αντίσταση ως οριενταλισμό ή απότοκο του «λευκού προνομίου».

Πέρα από τα παραπάνω κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ως αφετηρίες για τις δυο συναντήσεις, μεταφράσαμε μια σειρά από διεθνιστικές προκηρύξεις, της οργάνωσης Internationalist Perspective, της ομάδας Proletarios Hartos de Serlo και μια κοινή δήλωση από τις ομάδες που συμμετείχαν στη διεθνιστική συνάντηση στο Αρέτσο τον Ιούνιο του 2024, καθώς και το εκτενέστερο θεωρητικό κείμενο «Ο καπιταλισμός των ηλιθίων» του Μαρσέλ Στέτσλερ [Marcel Stoetzler].

O Στέτσλερ σε ένα αναστοχαστικό κείμενο αναλύει κριτικά την κατάρρευση της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, χωρίς όμως να χαρίζεται και στους ολοκληρωτισμούς και τα αυταρχικά καθεστώτα που τείνουν να τη διαδεχθούν σε παγκόσμια κλίμακα. Στον πυρήνα της κριτικής του τοποθετεί την κατηγορία του έθνους, η οποία αναβιώνει στα χείλη των λαϊκιστών φασιστών αλλά επανεγγράφεται και στο εσωτερικό των κινημάτων που επιδιώκουν να τους εναντιωθούν μέσα από τη λογική των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων. Υπό αυτό το πρίσμα προσεγγίζει και τις σφαγές σε Ισραήλ-Παλαιστίνη, παραμένοντας, ωστόσο, απαισιόδοξος για τη δυνατότητα υπέρβασης της κατηγορίας του λαού προς μια πιο απελευθερωτική κοινότητα και προς μια λογική κατάργησης των διαχωρισμών.

Δεν σχηματίσαμε αυτήν την πρωτοβουλία ως μια κίνηση που έρχεται να απαντήσει σε όλα τα ζητούμενα (πώς θα μπορούσε άλλωστε!), αλλά ως μια χειρονομία για δημιουργία κουβέντας, με καλούς όρους, πάνω σε δύσκολα ζητήματα. Αν και διατηρούμε επιμέρους διαφωνίες με επιχειρήματα που διατυπώνονται στα κείμενα, θεωρούμε πως η δημοσίευσή τους σε μία ενιαία δέσμη τους επιτρέπει να αλληλοσυμπληρώνονται και να ισοσκελίζονται, λειτουργώντας προωθητικά για περαιτέρω συζήτηση. Κίνητρο μας είναι η κοινή μας ανησυχία ως προς το αν, μέσα στη συγκυρία του ζόφου του πολέμου, τα εργαλεία, οι πρακτικές και οι κριτικές που ξεδιπλώνονται από το ανταγωνιστικό κίνημα καταφέρνουν να προσανατολίζονται στο πρόταγμα της χειραφέτησης της ανθρωπότητας και να μην διολισθαίνουν σε εθνικιστικές, κρατικές ή και αντιδραστικές θέσεις.

«Η ρητή κριτική όλων των “μορφών” εθνικισμού αποτελεί στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ για την ανασύνθεση ενός ανατρεπτικού, αντικαπιταλιστικού προτάγματος. Η κοινωνική ανατροπή δεν έχει σαν στόχο μόνο την καταστροφή της εμπορευματικής κοινωνίας αλλά παράλληλα την καταστροφή των διαχωρισμών και τη δημιουργία μιας νέας ανθρώπινης κοινότητας. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η κατάργηση των τάξεων αλλά και η παραγωγή μιας νέας υποκειμενικότητας, η ανάδυση ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου, η εγκαθίδρυση νέων σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Μια τέτοια νέα συλλογική ταυτότητα, αυτό το νέο πνεύμα του συνανήκειν όχι μόνο δεν μπορεί να συνυπάρχει με το έθνος ως κοινότητα αλλά κινείται απέναντι του εχθρικά: θα μπορέσει να ανατείλει μόνο πάνω στα ερείπια κάθε εθνικού διαχωρισμού.»

Σε συνέχεια με τον προσανατολισμό από το βιβλίο «Ένας είναι ο Εχθρός…» που παραθέτουμε, οι αναλύσεις και τα κείμενα που καταθέτουμε προσδοκούμε να αποτελέσουν μια μικρή συμβολή στην ανασυγκρότηση ενός ντεφετιστικού, αντιεθνικιστικού και αντιπολεμικού ρεύματος. Την πολιτική ευθύνη για την επιλογή και δημοσίευση των μεταφράσεων και τη διοργάνωση των συζητήσεων φέρει η μεταφραστική πρωτοβουλία revdef.

Τα κείμενα:

1. Internationalist Perspective – Σταματήστε τον πόλεμο στη Γάζα
2. Μια διεθνιστική δήλωση για τον καπιταλισμό και τον πόλεμο (Συνάντηση στο Arezzo)
3. Proletarios Hartos de Serlo – Διεθνιστική προκήρυξη κατά του πολέμου μεταξύ Ιράν και Ισραήλ
4. Le serpent de mer, Συνέντευξη με τον Emilio Minassian – Ακόμη και στις χωματερές του καπιταλισμού υπάρχουν κοινωνικές διαιρέσεις
5. Rema Hammami – Οι γυναίκες, το Χιτζάμπ και η Ιντιφάντα
6. Kritik und Praxis u.a. – Η 7η Οκτωβρίου και οι Επιπτώσεις της
7. Connessioni Precarie – Πέρα από την 7η Οκτωβρίου
8. Marcel Stoetzler – Ο καπιταλισμός των ηλιθίων